Hầu vĩ chân thỏ – Cây Đuôi Chồn ven rừng: Vẻ đẹp kín đáo và giá trị dược liệu tiềm năng
Giữa những thảm cỏ dại và nền đất đỏ khô nóng của rừng thưa, Hầu vĩ chân thỏ (Uraria lagopodioides) hay còn gọi là Đuôi chồn chân thỏ hiện lên như một bất ngờ dịu dàng. Cụm hoa nhỏ nhắn, hình tháp, màu hồng tím nổi bật trên lớp đài hoa phủ lông tơ mượt mà, gợi hình ảnh chiếc Đuôi Chồn xinh xắn.
Khi nhìn kỹ, bạn sẽ thấy lớp lá kép ba chét của nó mang hoa văn loang lổ xanh nhạt, như những nét chấm phá độc đáo giữa thiên nhiên mộc mạc. Vẻ đẹp kín đáo, kiên cường này mang lại cảm xúc thú vị khi ta nhận ra sự duyên dáng của một loài đậu dại ven đường.
Dù khiêm tốn về ngoại hình, Hầu vỹ chân thỏ lại đóng vai trò quan trọng cả về mặt sinh thái và y học. Giá trị của loài cây này nhắc nhở chúng ta rằng, không có loài cây nào là vô giá trị.
🌿 Thông tin chung
Hầu vĩ chân thỏ Uraria lagopodioides (L.) Desv. ex DC.
Họ: Fabaceae (họ Đậu)
Phân họ: Faboideae (phân họ Đậu)
Bộ: Fabales (bộ Đậu)
Tên tiếng Việt: Hầu vĩ chân thỏ, Đuôi chồn, Đuôi thỏ, Cỏ đuôi thỏ
Tên tiếng Anh: Pink uraria, Hare Foot Uraria
Tên tiếng Trung: 狸尾豆 (Ly Vĩ Đậu), 大葉兔尾草 (Đại Diệp Thỏ Vĩ Thảo)
Đồng nghĩa: Hedysarum lagopodioides L.; Lespedeza lagopodioides (L.) Pers.; Uraria alopecuroides (Roxb.) Sweet; U. cylindracea Benth.
🌱 Mô tả thực vật
- Dạng sống: Cây thảo bò trườn hoặc mọc xòe rộng, cao đến 60 cm.
- Thân: Có lông mềm.
- Lá: Lá kép 3 chét (hiếm khi 1 chét); lá chét đỉnh hình tròn đến elip, 2–6 cm × 1,5–3 cm; mặt dưới phủ lông tơ vàng-xám.
- Hoa: Cụm hoa chùm ở ngọn, dài 3–6 cm, hoa dày đặc, màu tím nhạt; đài hoa lông trắng; tràng hoa ~6 mm.
- Quả: Quả đậu nhỏ, 1–2 đốt, khi chín nâu-đen, nhẵn, bóng.
- Hạt: Mỗi đốt chứa 1 hạt (suy luận từ cấu trúc quả).
- Mùa hoa quả: Tháng 8–10.
- Bộ NST: 2n = 22.
🌍 Môi trường sống
Hầu vĩ chân thỏ Uraria lagopodioides phân bố rộng khắp châu Á nhiệt đới và cận nhiệt đới: Trung Quốc, Ấn Độ, Nepal, Đông Nam Á, Úc và các đảo Thái Bình Dương. Ở Việt Nam, cây mọc rải rác nhưng chưa có ghi nhận chi tiết theo tỉnh.
Cây ưa sáng, thích nghi với đất khô, thoát nước tốt, thường gặp ở rừng thưa, trảng cỏ, ven đường, đất hoang. Sinh trưởng từ đồng bằng đến độ cao dưới 2.000 m.
🐝 Sinh thái & tác động
Là loài họ Đậu, Hầu vĩ chân thỏ có khả năng cố định đạm nhờ vi khuẩn cộng sinh (Rhizobia), giúp cải tạo đất và chống xói mòn. Cây hỗ trợ phục hồi thảm thực vật tầng thấp ở vùng rừng thoái hóa.
Hoa thu hút ong, bướm thụ phấn. Ngoài ra, loài này góp phần duy trì đa dạng sinh học và có tiềm năng dược liệu nhờ chứa flavonoid và triterpenoid.
Ảnh chụp được ghi nhận tại huyện Xuyên Mộc, Bà Rịa – Vũng Tàu vào tháng 11/2020 cho thấy loài này vẫn hiện diện trong hệ sinh thái địa phương.
🍀 Công dụng
Dược dụng: Dù chưa có nhiều tài liệu dân gian tại Việt Nam, các loài trong chi Uraria thường được dùng chữa tê thấp, tiêu chảy, lỵ, viêm nhiễm và hạ sốt. Nghiên cứu cho thấy cây giàu flavonoid – có hoạt tính chống viêm và kháng khuẩn.
Cảnh quan: Có thể trồng làm cây tầng thấp trong vườn sinh thái hoặc vườn rừng bán râm nhờ hoa đẹp và khả năng phủ đất.
Kinh tế & nghiên cứu: Tiềm năng trong nhân giống, bảo tồn gen và phát triển dược liệu bền vững.
Ẩm thực: Không được ghi nhận làm thực phẩm.
⚠️ Lưu ý & bảo tồn
Chưa có đánh giá IUCN, nhưng loài có thể suy giảm do phá rừng và khai thác tự phát. Không nên tự ý sử dụng làm thuốc khi chưa có hướng dẫn chuyên môn.
Cần phân biệt với các loài Uraria khác. Khuyến khích bảo tồn tại chỗ và nghiên cứu nhân giống để phục hồi quần thể.
Thông điệp: "Một loài nhỏ nhưng giàu tiềm năng – hãy bảo vệ những kho báu lặng thầm của thiên nhiên trước khi quá muộn."
📚 Tài liệu tham khảo
- BVNGroup – Trung tâm Dữ liệu Thực vật Việt Nam. Uraria lagopodioides. https://www.botanyvn.com/cnt.asp?param=edir&v=Uraria%20lagopodiodes&list=species
- Tracuuduoclieu.vn. Uraria lagopodioides (L.) Desv. – Cây thuốc. https://tracuuduoclieu.vn/uraria-lagopodioides-l-desv.html
- eFloras (2008). Flora of China, Vol. 10, p. 369. http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200012347
- Wikipedia (English & Chinese): Uraria lagopodioides
- Liu C. et al. (2023). Development of unigene-derived SSR markers from RNA-seq data of Uraria lagopodioides. BMC Plant Biology.
- Bui H. T. et al. (2024). Medicinal flowering plants in Vietnam and Indonesia. World Journal of Advanced Research and Reviews.
