🌿 Thông tin cơ bản
Bồn bồn Typha angustifolia – họ Typhaceae (Bồn bồn) – bộ Poales (Hòa thảo)
- Đồng nghĩa: Typha latifolia var. angustifolia L., Typha australis Schumach. & Thonn., Typha gracilis Fries.
- Tên tiếng Việt: Hương bồ lá hẹp, cỏ nến lá hẹp, bồn bồn, thủy hương, bồ hoàng
- Tên tiếng Anh: Narrowleaf cattail, Lesser bulrush, Narrow-leaved reedmace
- Tên tiếng Trung: 香蒲 (Hương bồ), 东方香蒲 (Đông phương hương bồ)
- Phân bố gốc: Đông Á, Đông Nam Á, Úc, New Zealand và vùng Viễn Đông (Nga). Ở Việt Nam, mọc phổ biến ở đồng bằng sông Cửu Long và các đầm lầy, ruộng trũng, bờ ao hồ khắp cả nước.
🍃 Đặc điểm hình thái
- Dạng sống: Cây thân thảo lâu năm, thường xanh, tạo quần thể dày đặc nhờ thân rễ bò lan trong bùn.
- Thân: Thân khí sinh tròn, nhẵn, thẳng đứng, cao 1,5–3 m (có thể tới 4 m), màu xanh lục, cứng và đàn hồi.
- Lá: Lá đơn, mọc cách, tập trung ở gốc; dạng dải rất hẹp (0,5–2 cm), dài 1–2 m, xanh lục sẫm, dai và chắc. Bẹ lá ôm sát thân.
- Hoa: Cụm hoa dạng “bắp ngô” – hoa đực ở đỉnh (vàng nhạt, rụng sớm), hoa cái ở dưới (trụ tròn, chuyển nâu khi chín). Điểm nhận dạng quan trọng: giữa hai phần hoa luôn có khoảng trống 1–5 cm (khác với T. latifolia – hoa khít nhau).
- Quả & Hạt: Quả nhỏ dạng thóc; khi chín, bông hoa cái vỡ ra, giải phóng vô số hạt có chùm lông tơ trắng, phát tán nhờ gió và nước.
🌿 Công dụng
- Thực phẩm: Chồi non và thân non dùng làm rau – ăn sống, nấu canh, muối chua (phổ biến ở miền Tây Nam Bộ).
- Vật liệu: Lá dệt chiếu, đan lát; bông hoa làm vật liệu nhồi (gối, cách nhiệt).
- Môi trường: Trồng để xử lý nước thải, ổn định bờ ao, tạo cảnh quan sinh thái ven nước.
- Dược liệu: Phấn hoa (bồ hoàng) dùng cầm máu; thân rễ có tác dụng lợi tiểu – cần tham khảo chuyên gia trước khi dùng.
💡 Những điều cần lưu ý
- Phân biệt loài: Dựa vào khoảng trống giữa hoa đực và hoa cái để phân biệt T. angustifolia (bồn bồn lá hẹp) với T. latifolia (lá rộng, hoa khít).
- Môi trường sống: Ưa đất bùn ngập nước nông, nhiều nắng. Nhân giống dễ bằng cách tách thân rễ.
- Nguy cơ xâm lấn: Cây phát triển rất nhanh, có thể lấn át loài bản địa → cần kiểm soát diện tích trồng.
- An toàn khi sử dụng: Chỉ thu hái chồi non hoặc dược liệu ở nơi nước sạch, không ô nhiễm để tránh tích tụ kim loại nặng hoặc vi sinh vật độc hại.
