Túy điệp Cleome houtteana - họ Màn Màn Cleomaceae - bộ Cải Brassicales
🥬 Nhầm lẫn: Cleome spinosa,
🥬 Tên tiếng Việt: Túy điệp, hồng ri, màn màn đẹp, ...
🥬 Tên tiếng Anh: spider flower, spider plant, pink queen, grandfather's whiskers
🥬 Tên tiếng Trung: 醉蝶花 - Túy Điệp Hoa (hoa bươm bướm mê đắm)
🌍 Phân bố và sinh thái
Nguồn gốc: Argentina, Brazil, Paraguay và Uruguay
Môi trường sống: sinh cảnh cận nhiệt đới; ưa sáng, thường gặp ở những vùng khô theo mùa.
Hiện nay được trồng rộng rãi làm cây cảnh từ vùng nhiệt đới đến ôn đới.
🔹 Công dụng
Cảnh quan: Rất phổ biến làm cây trang trí sân vườn, công viên, nhờ sắc hoa rực rỡ và chùm hoa dài.
Y học dân gian: Một số nơi dùng như cây thuốc (tác dụng giải nhiệt, giảm đau, chống viêm).
Khác: Có giá trị môi trường (thu hút ong, bướm, chim ruồi).
🥬 Mô tả thường:
1. Hình dáng cây:
· Túy điệp là một cây thân thảo sống một năm, mọc thẳng đứng, cao trung bình từ 0.8 đến 1.5 mét, thậm chí có cây cao tới 2m. Thân cây tròn, màu xanh lục đôi khi điểm chút ánh đỏ, nhìn chung khá nhẵn nhụi.
2. Lá:
· Lá của cây mọc so le nhau và có cuống dài. Điều đặc biệt là mỗi lá lớn lại được tạo thành từ 5 đến 7 lá nhỏ (lá chét) xòe ra như hình bàn tay. Mỗi lá nhỏ có hình thuôn dài, mép lá nhẵn và đầu lá nhọn.
3. Hoa - Điểm nhấn đặc sắc nhất:
Hoa Túy điệp mọc thành chùm lớn ở ngọn cây, trông rất rực rỡ và thu hút.
· Màu sắc: Hoa có nhiều màu phổ biến là tím, hồng hoặc trắng.
· Cánh hoa: Mỗi bông hoa có 4 cánh hoa khá mỏng manh, xòe rộng.
· Nhị hoa: Đây là điểm độc đáo nhất khiến nó được gọi là "hoa nhện". Từ trung tâm bông hoa, các cuống nhị dài (2-4 cm) vươn ra ngoài trông như những chiếc chân nhện. Đầu các cuống nhị là phần phấn hoa màu vàng tươi nổi bật trên nền cánh hoa tím hồng.
4. Quả và hạt:
· Sau khi tàn hoa, cây kết quả. Quả của Túy điệp là quả nang, thuôn dài, trông rất giống quả đậu cô ve hoặc quả cải dài từ 5-12 cm. Khi quả già, chúng sẽ khô và tách ra làm đôi theo chiều dọc để giải phóng hàng chục hạt nhỏ bên trong.
· Hạt có hình gần như tròn, màu nâu, bề mặt hạt có các đường vân li ti.
📖 Mô tả khoa học – Cleome houtteana Schltdl.
Dạng sống: Cây thân thảo một năm, mọc thẳng đứng, cao 0,8–1,5(–2) m, phân cành, thân nhẵn hoặc hơi có lông thưa.
Thân: Hình trụ, màu xanh, đôi khi hơi ánh đỏ, nhẵn hoặc có lông tuyến mịn.
Lá: Mọc so le, có cuống dài; phiến lá kép chân vịt với (3–)5–7 lá chét; lá chét hình mác ngược đến hình elip hẹp, dài 3–8 cm, rộng 1–3 cm; mép nguyên, chóp nhọn đến nhọn dài, gốc thuôn; cuống lá chét ngắn. Lá kèm tiêu giảm, đôi khi biến thành gai nhỏ.
Cụm hoa: Chùm hoa ở ngọn, kéo dài khi có quả, mang nhiều hoa.
Hoa: Đều, lưỡng tính.
- Lá đài 4, hình mác hẹp, màu xanh, dài 5–8 mm, tồn tại.
- Cánh hoa 4, có cuống dài, phiến hình thìa đến hình mác ngược, dài 2–4 cm, màu hồng, tím hoặc trắng.
- Nhị 6 (đôi khi đến 10 do phát triển thêm), chỉ nhị dài, thò hẳn ra ngoài 2–4 cm, mảnh, màu tím đến trắng; bao phấn đính lưng, màu vàng.
- Bầu trên, 1 ô, thon dài; vòi nhụy dạng chỉ; núm nhụy nhỏ, hình đầu.
Quả: Nang thon dài (giống quả cải), dài 5–12 cm, hơi phình, mở theo 2 đường nứt dọc.
Hạt: Nhiều, gần hình cầu đến hình thận, đường kính khoảng 1–2 mm, màu nâu, bề mặt có vân lưới mịn.
