1. Vì sao cần phân biệt hình giả – hình thật?
Trong nghề, anh chị sẽ gặp rất nhiều hình dạng kiến trúc, cảnh quan:
- Nhìn rất ổn, rất "nghệ" trên ảnh chụp tạp chí
- Lên rất mượt, rất lung linh khi render 3D
- Được chủ đầu tư khen nức nở trong buổi bảo vệ phương án
Nhưng khi đưa vào sử dụng thực tế:
- Người đi bị lạc, va chạm nhau
- Không gian bị dùng sai chức năng (ghế ngồi biến thành chỗ để chân, lối đi biến thành bãi rác)
- Vận hành được một năm thì phải "vá" bằng đủ thứ: biển cấm, rào chắn, cây bụi trồng thêm để che đi góc chết
Đó là Hình giả (Fake form).
Ngược lại, có những hình:
- Không ồn ào, không phô trương hình khối kỳ dị
- Thậm chí nhìn hơi "thô", hơi khô khan trên bản vẽ mặt bằng
- Nhưng khi đưa vào sử dụng: Đi rất trơn tru, đọc không gian rất nhanh, người già trẻ nhỏ đều biết dùng mà ít phải hỏi
Đó là Hình thật (True form).
2. Hình giả sinh ra từ đâu? (Where Fake Form Comes From)
Hình giả không sinh ra vì người thiết kế kém năng lực vẽ. Nó sinh ra vì quy trình tư duy bị đảo ngược.
Ba nguồn gốc phổ biến nhất sinh ra hình giả:
2.1. Hình sinh từ trang trí (Decoration-Driven Form)
Tư duy: "Lát gạch kiểu gì cho đẹp?", "Trồng hoa gì cho xinh?" trước khi hỏi "Lối này dẫn đi đâu?".
- Đặt cây trước, nghĩ đường đi sau
- Vẽ pattern (hoa văn) sàn trước, hỏi công năng sau
- Chọn vật liệu để "đẹp", rồi cố uốn nắn công năng để hợp thức hoá cái đẹp đó
👉 Đây là cái áo mặc ngược. Trang trí chỉ được phép đi sau cấu trúc.
2.2. Hình sinh từ ảnh tham khảo (Reference-Driven Form)
Tư duy: "Cái này trên Pinterest đẹp quá, bưng vào đây."
- Nhìn hình → Thích → Áp vào khu đất
- Không bóc tách lực tác động
- Không đọc bối cảnh văn hóa/khí hậu
👉 Hình sinh ra từ ảnh luôn thiếu gốc rễ. Nó giống như cây nhựa cắm xuống đất thật.
2.3. Hình sinh từ diễn hoạ (Rendering-Driven Form)
Tư duy: "Góc này render lên chắc chắn 'ăn tiền'."
- Vẽ sao cho ánh sáng đổ bóng đẹp nhất (dù hướng nắng thực tế sai bét)
- Chọn góc cam để che đi những chỗ giao nhau vụng về
- "Đẩy mood" (sương mù, mưa bay, chim chóc) để lấp liếm sự trống rỗng của ý tưởng
👉 Diễn hoạ không tạo ra hình thật. Nó chỉ che đậy hình giả.
3. Dấu hiệu nhận biết hình giả (Symptoms of Fake Form)
Anh chị có thể tự chẩn đoán bệnh cho đồ án của mình qua các triệu chứng sau:
- Cần nhiều lời giải thích (Explanation-dependent form): "Ý đồ của em ở chỗ này là..." – Nếu anh chị phải nói câu này quá nhiều, hình đó đã thất bại. Hình thật tự nó nói lên tất cả.
- Phải dùng nhiều vật che (Cover-up elements): Chỗ giao nhau xấu quá? Trồng bụi cây che đi. Trục bị lệch? Đặt cái tượng vào đánh lạc hướng.
- Không đứng được nếu bỏ lớp makeup (Rendering-dependent form): Tắt layer cây, tắt layer người, tắt ánh sáng, nhìn khối trắng thấy vô duyên lạ lùng.
- Không chịu được thay đổi nhỏ (Low tolerance to modification): Chỉ cần khách hàng yêu cầu đổi hướng lối vào, hoặc tăng lưu lượng người, là toàn bộ bố cục "tan nát", không sửa được mà phải vẽ lại từ đầu.
👉 Nếu đụng nhẹ là vỡ, đó là hình giả.
4. Hình thật có những đặc điểm gì? (Characteristics of True Form)
Một hình thật thường sở hữu những đặc tính "lì lợm" sau:
4.1. Lý do tồn tại rõ ràng (Clear Reason to Exist)
Mỗi nét vẽ đều có thẻ căn cước của nó:
- Cong vì lực dòng chảy/địa hình ép nó phải cong
- Thẳng vì trục nhìn yêu cầu sự trang nghiêm
- Mở rộng vì nơi đó cần không gian thở
- Nén lại vì cần tăng tốc độ dòng người
Không có đường nào vẽ ra chỉ "cho vui mắt".
4.2. Tự nói được (Self-Explanatory Form)
Người dùng:
- Không cần hỏi bảo vệ "Toilet ở đâu?"
- Không cần đoán "Lối này có đi được không?"
- Không cần bảng chỉ dẫn dày đặc cứ 5 mét một cái
Hình tự dẫn dắt họ đi đúng nơi cần đến.
4.3. Chịu được sửa (Edit-Resistant / Edit-Friendly)
Hình thật có bộ khung xương (structure) vững chắc:
- Sửa một chi tiết nhỏ không làm sập cả hệ thống
- Có thể thay đổi vật liệu, thay đổi cây xanh mà hồn cốt công trình vẫn còn đó
5. Trang trí không phải là kẻ thù (Decoration Is Not the Enemy)
Nói như vậy không có nghĩa là chúng ta bài trừ trang trí, bài trừ cái đẹp.
Vấn đề không nằm ở trang trí. Vấn đề nằm ở thứ tự.
- Quy trình Hình thật: Cấu trúc (Structure) → Trật tự (Order) → Nhịp điệu (Rhythm) → rồi mới đến Trang trí (Decoration)
- Quy trình Hình giả: Trang trí → Hợp thức hoá → Che lỗi → Cầu may
Trang trí đúng chỗ làm hình sáng bừng lên, tôn vinh cấu trúc.
Trang trí sai chỗ (để che đậy) làm hình lộ ra sự yếu kém, giống như trát phấn lên vết thương hở.
6. Vì sao hình giả rất dễ được khen?
Một nghịch lý cay đắng trong nghề:
Hình giả thường được khen nhiều hơn và nhanh hơn hình thật.
Vì:
- Nó gây ấn tượng thị giác tức thì (Instant gratification)
- Nó cực kỳ "ăn ảnh" trên Facebook, Instagram
- Nó dễ bán cho những khách hàng thích sự hào nhoáng bề mặt
Trong khi hình thật:
- Cần thời gian để đi và cảm nhận
- Cần sự tinh tế và trải nghiệm để thấu hiểu chiều sâu
Nhưng hãy nhớ: Nghề này không chấm điểm bằng số like trên ảnh. Nghề chấm bằng khả năng tồn tại bền vững với thời gian.
7. Cách chuyển hình giả thành hình thật (Turning Fake Form into True Form)
Khi nhận ra mình đang tạo ra một hình giả, anh chị đừng hoảng hốt hay tự ái. Hãy "phẫu thuật" nó theo thứ tự này:
- Bỏ diễn hoạ (Strip the rendering): Chuyển về chế độ trắng đen/khối (Clay mode). Nhìn thẳng vào sự trần trụi của nó.
- Vẽ lại sơ đồ lực (Force diagram): Kiểm tra xem các đường nét có đang tuân theo các lực của khu đất không?
- Xác lập lại trật tự chính – phụ (Hierarchy reset): Cái nào là xương sống, cái nào là thịt da?
- Kiểm tra bằng chuyển động (Movement test): Nhắm mắt lại, tưởng tượng mình đang đi bộ trong đó. Có vấp không? Có mượt không?
Nếu qua được bốn bước này, hình của anh chị sẽ bắt đầu "thật" dần lên.
8. Khai nhãn thứ sáu
Nếu anh chị chỉ giữ một câu sau chương này, hãy giữ câu này:
Hình thật không cần che đậy. Hình giả luôn nơm nớp lo sợ bị bóc trần.
Tư duy tạo hình không làm anh chị bớt bay bổng, bớt sáng tạo. Nó chỉ giúp anh chị ngừng việc tự lừa dối mình và lừa dối người sử dụng.
