1. Copy form – Căn bệnh phổ biến nhất của thời ảnh
Chưa bao giờ trong lịch sử nghề thiết kế, việc xem hình lại dễ như bây giờ. Và cũng chưa bao giờ việc sao chép hình lại phổ biến và công khai đến vậy.
Pinterest. Instagram. Behance. ArchDaily. Chỉ cần vài cú kéo tay, anh chị có thể thấy hàng ngàn "form đẹp", những đường cong mĩ miều, những cấu trúc lạ mắt.
Vấn đề cốt tử là:
Đa số những form đó không sinh ra cho bối cảnh của anh chị (context-less form).
Copy form không phải vì thiếu năng lực vẽ. Copy form là biểu hiện của sự thiếu năng lực tư duy tạo hình (form thinking deficiency).
2. Form không phải là hình dạng (Form Is Not Shape)
Sai lầm gốc rễ nhất khi copy form là nhầm lẫn giữa hai khái niệm: Form và Shape.
- Shape (hình dạng): Là thứ anh chị nhìn thấy trên ảnh. Là cái vỏ bề ngoài. Là đường viền bao quanh vật thể.
- Form (hình thái): Là kết quả tổng hợp của:
- Lực (Forces)
- Trật tự (Order)
- Công năng (Function)
- Bối cảnh (Context)
- Chuyển động (Movement)
Anh chị có thể sao chép Shape. Nhưng Form thì không thể mượn.
Khi anh chị bứng một cái Shape đẹp từ một tạp chí và đặt vào khu đất của mình, anh chị đang bóc hình khỏi hệ sinh thái sinh ra nó.
Kết quả gần như luôn là:
- Hình gượng gạo (forced)
- Hình không đứng vững về mặt lý luận
- Hình phải "chữa cháy" bằng đủ loại cây xanh, vật liệu, ánh sáng để che đi sự vô duyên của nó
3. Những kiểu copy form phổ biến
3.1. Copy hình mà không copy lực (Copying Shape Without Forces)
Hình gốc sinh ra từ:
- Địa hình dốc núi
- Dòng nước chảy xiết
- Trục nhìn xa vô tận
Anh chị đặt nó vào:
- Nền đất bằng phẳng
- Không có dòng chảy nào
- Tầm nhìn ngắn ngủn bị chắn bởi tòa nhà
→ Hình mất lý do tồn tại. Nó trở thành một vật thể trang trí vô hồn.
3.2. Copy hình mà không copy tỷ lệ (Ignoring Scale and Proportion)
Một đường cong lớn, hùng vĩ ở quy mô công viên 200m. Anh chị thu nhỏ lại đặt vào sân vườn 20m.
→ Nó trở thành một đường cong lố bịch, vụn vặt.
Form luôn gắn liền với Scale. Copy mà không đổi tỷ lệ là tự bắn vào chân mình.
3.3. Copy hình để né quyết định (Avoiding Decision-Making)
Copy form giúp anh chị:
- Đỡ phải nghĩ
- Đỡ phải chịu trách nhiệm (nếu ai hỏi thì bảo "KTS nổi tiếng kia cũng làm thế")
- Có "cái để bám" khi bí ý tưởng
Nhưng cái giá phải trả là:
- Đồ án không có bản sắc
- Không kiểm soát được hệ thống
- Sửa một chỗ hỏng cả hệ (vì anh chị đâu có hiểu quy luật sinh ra nó đâu mà sửa)
4. Pinterest không phải kẻ thù – nhưng là cái bẫy
Pinterest không xấu. Cái xấu là cách anh chị dùng Pinterest.
Sai lầm phổ biến:
- Tìm hình trước khi có sơ đồ (diagram)
- Chọn form trước khi hiểu bối cảnh
- "Mix" nhiều form đẹp của nhiều công trình khác nhau thành một mớ hổ lốn vô trật tự (Frankenstein design)
Cách dùng đúng: Pinterest nên được dùng để:
- Đọc tư duy tạo hình của người khác
- Phân tích cấu trúc form, không phải để mượn shape
Nếu anh chị lưu hình về máy mà không ghi chú được "vì sao hình đó đứng được", anh chị chỉ đang tích trữ rác thị giác (visual junk).
5. Vì sao copy form giết chết nghề nghiệp?
5.1. Anh chị không tích luỹ được tư duy (No Thinking Accumulation)
Mỗi đồ án copy form:
- Không dạy anh chị thêm điều gì về nghề
- Không làm anh chị giỏi hơn về cấu trúc
- Không tăng khả năng kiểm soát hình
Anh chị chỉ đổi… nguồn ảnh tham khảo thôi.
5.2. Anh chị mất khả năng bắt đầu từ số 0 (Loss of Zero-Based Thinking)
Người quen copy form:
- Rất sợ trang giấy trắng
- Rất sợ không có hình tham chiếu
- Rất khó thiết kế khi gặp bài toán lạ, địa hình lạ chưa ai làm
Đó là dấu hiệu tư duy đã bị liệt.
5.3. Anh chị không còn "giọng" riêng (Loss of Design Voice)
Người làm nghề lâu năm nhìn đồ án sẽ biết ngay:
- Ai đang mượn hình
- Ai đang tự nghĩ
Copy form lâu ngày làm mất giọng thiết kế. Anh chị trở thành cái máy photocopy màu.
6. Học form khác gì copy form? (Learning Form vs. Borrowing Form)
Copy form hỏi:
"Làm cho giống hình này được không?"
Học form hỏi:
"Vì sao hình này đứng được?"
"Lực nào sinh ra nó?"
"Nếu đổi bối cảnh, hình này sẽ biến đổi ra sao?"
Học form là:
- Vẽ lại sơ đồ lực (force diagram) của công trình đó
- Bóc tách trật tự (order extraction)
- Thử phá hình (controlled deformation) xem nó gãy ở đâu
Chỉ khi làm được những bước này, anh chị mới thật sự học được form để biến nó thành của mình.
7. Khi nào việc tham khảo form là hợp lệ? (Legitimate Form Referencing)
Tham khảo form chỉ hợp lệ khi thỏa mãn 3 điều kiện:
- Anh chị đã có sơ đồ tạo hình của riêng mình (Own form diagram first): Ý tưởng lõi phải là của anh chị
- Hình tham khảo được dùng để kiểm tra, không phải quyết định (Validation, not decision): Dùng để xem cách họ xử lý chi tiết, vật liệu
- Anh chị có thể bỏ hình tham khảo mà đồ án vẫn đứng (Reference-independent form): Nếu rút cái ảnh Pinterest ra mà đồ án anh chị sụp đổ, thì đó là sự phụ thuộc
👉 Form không phải thứ để mượn. Form là thứ phải tự sinh ra từ bài toán.
8. Khai nhãn thứ ba
Nếu anh chị chỉ nhớ một câu sau chương này, hãy nhớ câu này:
Form không phải thứ để mượn. Form là thứ phải tự sinh ra từ bài toán.
Copy form có thể giúp anh chị qua một đồ án, xong một deadline. Nhưng nó sẽ khiến anh chị mắc kẹt trong sự tầm thường cả đời nghề.
